ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ (1890- 1969) Πεζά κείμενα και Ποιήματα

Μυριβήλης, Στρατής. Το πράσινο βιβλίο / 1956-(Τοπίο)
Απόσπασμα

Η έρημη κοιλάδα από πολλήν ώρα περίμενε το φεγγάρι. Νάρθει να γεμίσει τη μοναξιά της.
  Ήταν μια κοιλάδα στενόμακρη και σπανή, κατοικημένη από ίσκιους χωρίς έκφραση, που σάλευαν μονότονα και νωθρά, σπρωγμένοι από το φως που τους ζωντάνευε τις σύντομες στιγμές που περνούσε πάνω από τούτο το βαθύ στενάδι. Από τη μια κι από την άλλη έκλειναν τον ορίζοντα δυο αράδες σκυφτά χαμοβούνια από σκουριασμένη ασβεστόπετρα. Σαν γιγάντια προκατακλυσμικά πρόβατα με ακάθαρτο μαλλί, που πέτρωσαν κι απόμειναν εκεί μαρμαρωμένα, το ‘να πίσ’ από τ’ άλλο, με τη μούρη ακουμπισμένη στη γης.
Κάποτε θάτρεχε εδώ νερό κι όλα τούτα θα παρηγοριούνταν, αποξεχασμένα να το βλέπουν να κινείται ολοζώντανο και να τραγουδά στο μάκρος της κοιλάδας.
  Μπορεί κιόλας να φύτρωνε πλάι στο ρέμα τρυφερή χλόη και ταπεινά λουλούδια με λογής χρώματα. Τώρα δεν απόμειναν παρά ένα στρώμα γαλαζωπά χαλίκια, που είχανε ξεχάσει πια το δροσερό χάιδι που τα στρογγύλευε χρόνια.

 Έτσι, όλα περίμεναν από πολλήν ώρα το φεγγάρι. Και το φεγγάρι ήρθε. Στην αρχή ψήλωσε το χρυσό φρύδι του πίσ’ από το χαμοβούνι ν’ αγναντέψει τι γίνεται. Κατόπι σιγά σιγά, σερνάμενο, ανέβηκε στη ράχη.
Στάθηκε μια στιγμή ακουμπισμένο εκεί, κατόπι αψήλωσε ανάλαφρα και σηκώθηκε μετέωρο, λαμπρό.
  Όσο αψήλωνε, κυνηγούσε τους ίσκιους, που ζωντάνεψαν κι έφυγαν τρομαγμένοι, ως που άδειασαν την κοιλάδα, που στο τέλος γιόμισε φεγγάρι. Το κρύο φως έτρεχε από παντού, καταρράχτης από σιωπή. Χυνόταν από τις άσπρες πλαγιές δίχως αφρούς και παφλασμό, δίχως ήχο, παχύ και διάφανο σαν το λάδι. Έτσι σκέπασε κάτω από το χρυσό τέλμα του το στενό κάμπο, ταδειανά φαράγγια, τις οξιές και τις λίγες ατροφικές πιπεριές που είχανε κρεμασμένα τανάρια μαλλιά τους στο μάκρος της σιδεροδρομικής γραμμής.
  Αυτές οι ράγες βγαίνανε, δίδυμη μονοτονία, πίσω από το πρώτο χαμοβούνι, σερνότανε σ’ όλο το μάκρος μέσα στην κοιλάδα, ως που πήγαιναν και χάνονταν μέσα στο μαύρο στόμα του τούνελ που τις κατάπινε. Το φεγγάρι τις υπογράμμιζε σε μερικές μεριές ή τις γάνωνε με ψεύτικη επαργύρωση. Πήγαιναν ολοένα μαζί, ζευγαρωμένες, η μία πλάι στην άλλη, πάντα στην ίδια απόσταση. Φαίνονταν αποφασισμένες να παρασταίνουν αιώνια το αξίωμα των «δυο παραλλήλων που δεν συναντιώνται», περιμένοντας με υπομονή ένα σιδεροδρομικό δυστύχημα για να διαψεύσουν τη Γεωμετρία σμίγοντας επί τέλους.

Τώρα όλα αυτά ακινητούσαν στο βυθό της φεγγαρολίμνης, βουλιαγμένος ονειρόκοσμος. Όπου ένα μικρό, αόρατο έντομο βάλθηκε να τρίζει τα έλυτρά του κάτω από μια πέτρα.
  Είτανε μια πέτρα μικρή ίσαμε μια γροθιά. Μέσα στο φως της ημέρας θα είτανε γαλάζια, λουλακιά γαλάζια, με μια κόκκινη φλέβα στην καρδιά, ψιλή σα μια μεταξωτή τρίχα. Κανένα τριζόνι θάτανε, που το ζούληξε θανάσιμα το μαλακό βάρος της φεγγαρίσιας σιωπής, και πήγε να την πριονίσει με το μικρούτσικο δοξάρι του.
  Δοκίμασε ένα μοτίβο παλιό όσο και η πλάση του Θεού. Μια νότα ψιλή - ψιλή και σουβλερή. Όμως η σιωπή πύκνωσε το φωτερόν ωκεανό της γύρω του ακόμα περισσότερο. Τότες το μαμούδι σταμάτησε το τρέμολό του ένα - δυο φορές τρομαγμένο, κατόπι ξανάρχισε δειλά χωρίς κέφι, έκανε ακόμα δυο τρίλιες και σώπασε τρομαγμένο. Τελεία. Έτσι η σιωπή ακούστηκε ολομόναχη, ολόκληρη, να κρατεί από τα μάγια της όλα τα πράγματα. Τίποτα δεν τολμούσε ναναπνεύσει μην την ταράξει.
  Ξαφνικά μια βίαιη ταραχή έσεισε τον ακίνητον αέρα, συντάραξε το τελματωμένο φεγγαρόφωτο ως το βυθό. Ένα βουερό κύμα από ήχο κυλιόταν κ’ ερχόταν από μακριά. Βιαστικό κατρακυλούσε κι ολοένα φούσκωνε και δυνάμωνε κατά δώ, πίσω από τα γονατισμένα βουνά. Όλα τα πάντα τέντωσαν την προσοχή τους ως την οδύνη. Είταν μια έντρομη ελπίδα του «τί θα γίνει τώρα», του «κάτι θα γίνει τώρα», κάτι «θα τολμήσει να γίνει».
Ένα ρίγος πέρασε πάνω από τις σιδερένιες ράγιες και τότες όρμησε πίσω από το γύψινο χαμοβούνι το τραίνο.

  Χίμηξε μέσα στην κοιλάδα, ασυγκράτητο τέρας, οργισμένο από τη φοβερή δύναμη που βόγγαγε κλεισμένη στα ατσαλένια σπλάχνα του και τόκανε να τρέμει σύγκορμο.
Πιλαλούσε αγκομαχώντας πάνω στο σιδερένιο του δρόμο, και με τα κυρτά μάτια του κοίταζε με λύσσα, όλο μπροστά του. Είταν ένας δράκοντας που έφτυνε βραστό σάλιο. Βρουχιότανε κ’ έτρεχε ξεφυσούσε σπίθες και κόκκινες φλόγες από τα ρουθούνια, και το σώμα του ήταν μακρύ, χωρισμένο σε χοντρούς  σπονδύλους, σαν πελώριο προκατακλυσμιαίο έντομο.
  Η κοιλάδα συνταράχτηκε από τον αχό και τον αντίλαλο. Το φεγγάρι βούλιαξε μέσα στους καπνούς, τα χαμοβούνια τρέμανε και οι άρρωστες φυλλωσιές των παραταγμένων δέντρων σάλεψαν βίαια στο πέρασμά του. Πήγαν κ’ ήρθανε με τη λικνιστική κίνηση που κάνουν τα ενάλια φυτά, όταν ένα τέρας του βυθού περάσει σύρριζα, σαρώνοντας με τις δυνατές φτερούγες το βαρύ νερό.
  Οι αδειανές λαγκαδιές ξαναβρήκαν τις χαμένες φωνές τους κι αλάλαξαν δοξαστικά πίσω από το τραίνο που διάβαινε, τρέμοντας από δύναμη. Όμως εκεί στην άκρη είταν πάντα διάπλατα ανοιχτό το μαύρο στόμα του τούνελ, που ούτε το φεγγάρι δεν τόλμησε να προχωρέσει εκεί μέσα. Αυτό, σιωπηλό πάντα, σκοτεινό, διάπλατα ανοιχτό, δεν περίμενε τίποτ’ άλλο παρά το τραίνο. Το ρούφηξε, το κατάπιε και πάει.

Την ώρα που χανόταν μέσα στο μαύρο καταπιώνα του, το τραίνο πάτησε μια τσιριξιά τραγική. Είταν ένας ολολυγμός μακρύς, ξεσυρτός, που ολοένα αδυνάτιζε, και σκόρπισε τη φρίκη μέσα στην κοιλάδα.
Τούτη τη φωνή τη φοβερή την ξανάσυρε κατόπι του όλη η κοιλάδα. Την πήρανε όλες οι λαγκαδιές και την ξανάπε η μια στην άλλη, την αναστέναξαν όλα τα χαμόβουνα, ως που ξεψύχησε πολύ μακριά το μοιρολόϊ τους. Έτσι όλα μπόρεσαν και κλάψανε τον δικό τους καημό με τούτο τον ξένο θρήνο.
  Αυτό. Κατόπι όλα τα πάντα ξαναβούλιαξαν στη σιωπή και την ακινησία τους. Όλοι οι αχοί κατάκατσαν, όλες οι ελπίδες έσβησαν. Και το φεγγάρι άπλωσε πάλι πάνω τους την ακύμαντη λίμνη της φωτερής του λάσπης. Μέσα στον αέρα πλανήθηκε για λίγο θλιβερή η μυρουδιά της ζεστής στάχτης που κρύωσε και διαλύθηκε. Ο ύπνος κάθισε πάνω σε όλα. Βαρύς, ακίνητος, σαν αρρώστεια που ναρκώνει και μαραζώνει. Οι πιπεριές, οι οξιές αποκοιμήθηκαν όρθιες, ριζωμένες ισόβια μέσα στη γη, δεμένες με τα καταχθόνια παλαμάρια της ρίζας τους.
  Σαν τις πήρε ο ύπνος, η ταραχή που άφησε μέσα στην κόμη τους το βίαιο πέρασμα του τραίνου, ανασάλεψε στη μνήμη τους κ’ έγινε όνειρο. Τα δέντρα ονειρεύτηκαν πως η γη ξαμόλυσε τα δεσμά τους. Ανασάλεψαν, λέει, οι φυλλωσιές τους, έγιναν πλατιές φτερούγες πράσινες, γεμάτες δύναμη και θέληση. Κινήθηκαν τάχα, έσπρωξαν τον αέρα κι ανασηκώθηκαν ανάλαφρα μέσα στο φως, ξελευτερωμένα από τα δεσμά της γης.
Έτσι υψώθηκαν χαρούμενα μέσα στο ελεύθερο, γαλάζιο διάστημα, σηκώθηκαν και φύγανε μέσ’ από την άρρωστη κοιλάδα του φεγγαριού. Ανέβηκαν ψηλά - ψηλά, πάνου από τα πιο ψηλά βουνά, ώσπου αντάμωσαν τα σύννεφα, που κάποτες τα έβλεπαν να περνούν πάνω από τα κεφάλια τους βιαστικά, χαρούμενα, με ανοιχτούς στον αγέρα όλους τους χρωματισμούς των φλόκους. Και τα σύννεφα σταμάτησαν, λέει, για λίγο το ταξίδι τους, σταμάτησαν και κούρνιασαν στα κλαδιά τους να ξαποστάσουν.
Κ’ είτανε πουλιά πελώρια, δίχως βάρος, πουλιά με χρυσές, ρόδινες και πορτοκαλιές φτερούγες.
  Είτανε τ’ όνειρο από την αλλοτινή θύμηση, πούχε απομείνει μισόσβηστη μέσα στα χοντρά, στα βαριά, τα ριζωμένα κορμιά τους. Η θολωμένη θύμηση από την εποχή που είταν ακόμα σπέρματα, μικρά, χνουδωτά σπέρματα με λεπτές μεταξωτές φτερούγες, που ξεκίνησαν κάποιο φθινόπωρο από τα ψηλά κλωνιά και ταξίδεψαν επί πτερύγων ανέμων. Πετούσαν από δω κι από κει, ορμητικά, ερωτικά, ανήσυχα. Πετούσαν πασίχαρα, ανάερα, αδέσμευτα, κ’ είτανε μόνο το θεϊκό φύσημα της λευτεριάς που τα κυβερνούσε.
  (Ποιος δεν έχει να νειρευτεί ένα ζευγάρι αλλοτινές φτερούγες που σιγά - σιγά έγιναν ρίζες και σκοινιά… Ρίζες και σκοινιά…)

1954 - η πρώτη έκδοση

ΑΠ’ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ | ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ (Ταξίδι)
Τι είναι αλήθεια ένα ταξίδι;

  Νομίζω πως δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ένας ακόμα τρόπος για να εξερευνούμε και να διαπιστώνουμε τις δυνάμεις που κατέχει η ψυχή και ο νους μας στο να ανταποκρίνεται συνθετικά στα φαινόμενα που αντικρίζει.
Τα εξωτικά νησιά, τα μαγικά τοπία είναι μονάχα μια πρόφαση για το ταξίδι. Μέσα μας είναι όλα αυτά τα θαύματα και παίρνουμε το καράβι για να πάμε να τ’ ανακαλύψουμε. Πως το είπε υπέροχα κείνος ο άγιος αναχωρητής, που πήγε ν’ ασκητέψει στη Θηβαΐδα της Αιγύπτου: «Απέρχομαι εις την έρημον του επισκέψασθαι εμαυτόν».
Μία νέα αυλαία ανοίγεται μπροστά στις διψασμένες μας αισθήσεις. Όμως μέσα μας είναι η σκηνή, μέσα μας είναι η μαγεία του νέου έργου. Το καράβι χρειάζεται για νάχουμε ένα κατάλληλο θεωρείο. Ο θεατής είναι ο ίδιος, ο παλιός. Μέσα μας ησυχάζει ένα όργανο πολύχρονο, ευαίσθητο, έτοιμο να ηχήσει αρμονικά, χαρούμενα ή λυπητερά με το πιο ανάλαφρο φύσημα της αύρας σαν την λύρα την Αιολική. Όμως ο τρόπος που θα τραγουδήσουμε το τραγούδι της ζωής, είναι από πριν αυστηρά καθορισμένος.
Μέσα μας είναι όλα τα ταξίδια που δεν κάναμε. Μέσα μας είναι όλα τα δράματα που δεν είδαμε, τα τραγούδια που δεν τραγουδήσαμε. Μέσα μας τα χρώματα και οι ήχοι, τα τοπία, οι χαρές και οι λύπες, που ακόμα δεν αντικρίσαμε. Μόνο που περιμένουν τον αντίστοιχον ερεθισμό που θα τα ξυπνήσει και θα τα κάνει να μιλήσουν, να τραγουδήσουν, να γελάσουν ή να μορφάσουν από οδύνη.

Θέλω να πω με όλ’ αυτά πως οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις, όσες φορές είναι ειλικρινείς, δεν περιγράφουν αντικειμενικά τα πράγματα που είδαμε.
Περιγράφουν μονάχα τον εαυτό μας, και τη στάση του αντίκρυ στα πράγματα που είδαμε. Τώρα, είναι προς όφελος του αναγνώστη αυτό; Ή μήπως είναι εις βάρος του;

  Πιστεύω πως είναι προς όφελός του.

  Οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις ενός συγγραφέα δε γίνεται νάναι μια σειρά φωτογραφίες. Δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά «ο συγγραφέας μέσα στο ταξίδι του». Ο Παπαντωνίου, ο Πάλλης, ο Ψυχάρης, ο Ουράνης, ο Μελάς, ο Χρήστος Ζαλοκώστας, ο Παναγιωτόπουλος, ο Καζαντζάκης, είναι ενδιαφέροντες συγγραφείς ταξιδιωτικών εντυπώσεων, επειδή – και σε όσο βαθμό – έμειναν πιστοί προς τον εαυτόν τους και όχι προς τα πράγματα και τα συμβάντα που αντίκρισαν. Πιστός προς τα πράγματα είναι μονάχα ο Μπαίντεκερ. Γι’ αυτό και δεν έχει άλλους αναγνώστες εξόν από τους χαζούς τουρίστες που τους λείπει η φαντασία.[…]
ΠΗΓΗ

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ -Ἡ ἀναχώρησή της

Ξυπνῶ καὶ μοῦ ᾿παν ἔφυγεν
ἡ κόρη π᾿ ἀγαποῦσα
καὶ κατεβαίνω στὸν γιαλὸ
τὴ θάλασσα παρακαλῶ
τὴν πικροκυματοῦσα.

Ἐγὼ τὰ πρωτοδέχτηκα
τ᾿ ἀφράτα της τὰ κάλλη
μοῦ ῾πε ἕνα κῦμα - καὶ γι᾿ αὐτὸ
μὲ πόθο καὶ μὲ γογγυτὸ
φιλῶ τὸ περιγιάλι.

Τὰ μάτια της ἐρώτησα
μὴν ἦταν δακρυσμένα
Ἕνα ἄλλο κύμα μοῦ μιλεῖ
- σὰν τὸ χαρούμενο πουλὶ
ποῦ πήγαινε στὰ ξένα.

Τὸ τρίτο κῦμα ἐρώτησα
ἐμὲ γιατί ν᾿ ἀφήσει;
Νὰ κλαίω καὶ νὰ λαχταρῶ
περνάει τὸ κύμα τὸ σκληρὸ
χωρὶς νὰ μοῦ μιλήσει.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ -Ρόδον καὶ χορτάρι

Ἕνα λουλούδι, ὅπου κυρτὸ τὸν ἥλιο ἀκολουθοῦσε
- Ἥλιος ἐλέγονταν κι αὐτὸ -
εἰς ἕνα κῆπο φουντωτὸ
τριανταφυλλιὰ ἀγαποῦσε.

-Ἔλα νὰ γίνωμε τὰ δύο ζευγάρι ταιριασμένο,
ἔλα, τριανταφυλλιὰ χρυσή,
γιατ᾿ εἶσαι μυρωδάτη ἐσύ,
κ᾿ ἐγὼ καμαρωμένο.

-Σώπα, λουλούδι ἀμύριστο, λουλούδι χωρὶς χάρι,
ἐν᾿ ἀηδονάκι τοῦ λαλεῖ,
τὸ ρόδο ποὺ μοσχοβολεῖ
δὲν μοιάζει τὸ χορτάρι.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ-Εἰς τὸ φεγγάρι

Χαρὰ τῆς πρώτης μου ζωῆς, φεγγάρι ἀγαπημένο,
σὺ δὲν πονεῖς - ἐγὼ πονῶ.
γιατί ψηλὰ στὸν οὐρανὸ
κρεμιέσαι λυπημένο;

Ἐσὺ ποὺ χρύσωνες τὴ γῆ κι ἐμάγευες τὸ κῦμα,
γιατί μοῦ ρίχνεις φῶς πικρό,
σὰ νὰ φωτᾶς ἕνα νεκρό,
ποὺ κείτεται στὸ μνῆμα;

Φεγγάρι, στὸ βασίλειό σου μὴ κατοικοῦν ἀγγέλοι,
κι ὁ ἄγγελός μου κατοικεῖ;
Μὴ φίλημα πικρὸ ἀπὸ κεῖ
τὴν λάμψη σου μοῦ στέλλει;

Τὸ φῶς σου ἂν εἶναι φίλημα, μυστήριο χυμένο
ἀπὸ τοῦ γιοῦ μου τὴν ψυχή,
ὤχ, ἄκουσέ μου μίαν εὐχή,
φεγγάρι ἀγαπημένο:

Ὤ! λάβε αὐτὸν τὸν στεναγμὸ καὶ πέ του: δὲν φοβᾶται
ἄλλην ὁ νοῦς μου συμφορὰ
-κάθε μου πόθος καὶ χαρὰ
στὸ χῶμα του κοιμᾶται.

Αὐτά, φεγγάρι, σοῦ ζητῶ· καὶ πέ του, ἂν σ᾿ ἐρωτήσει
πότε θὰ παύσουν οἱ καημοί:
ὅταν μιὰ ἀχτίδα σου χλωμὴ
τὴν πλάκα μου φωτίσει.
ΠΗΓΗ