Οδυσσέας Ελύτης- Χρόνος δεσμώτης και χρόνος λυόμενος

H έκδοση αυτή περιλαμβάνει τα πεζά κείμενα του Οδυσσέα Ελύτη (1972-1995): ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: Σχέδιο για μια εισαγωγή στο χώρο του Αιγαίου Τα επιτύμβια Ρωμανός ο Μελωδός
Η μαγεία του Παπαδιαμάντη
Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο
Η μέθοδος του "Άρα"
Ο διαιρέτης "Κ" στη σύγχρονη ζωγραφική, μαζί μ'ένα "Μικρό φανταστικό μουσείο"
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Τα μικρά έψιλον ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης
Τα δημόσια και τα ιδιωτικά
Χρόνος δεσμώτης
και χρόνος λυόμενος
Ιδιωτική οδός
Πρόσω ήρεμα

Οδ. Ελύτης –  Χρόνος δεσμώτης και χρόνος λυόμενος
(απόσπασμα)
ΤΟΝ ΕΚΛΕΙΣΑΜΕ σ ‘ένα μικρό κουτί μεταλλικό που τ’ ονομάσαμε «ωρολόγιον», και ησυχάσαμε. Όμως αυτό το κλασικό τικ τακ που απασχολούσε τους παλαιούς μυθιστοριογράφους μπορεί να είναι μέτρηση, μπορεί και διαμαρτυρία. Τίνος είναι, ο ένας του άλλου, δεσμώτης; Ποιος μας έδωσε το δικαίωμα να κάνουμε τον ήλιο τον ανίδεο μετρητή μας; Και τι’ ναι τα ημερονύχτια; κέρματα που τα ρίχνουμε σ’ ένα τρύπιο κουμπαρά;
 
Οι σοφοί, μερικοί σοφοί τουλάχιστον, διατείνονται ότι ο χρόνος δεν υπάρχει. Άλλοι το αντίθετο. Ας τα βρούνε μεταξύ τους. Εμείς, που δεν διαθέτουμε παρά τις γνώσεις ενός μέτριου μαθητή λυκείου, ας τα πούμε αλλιώς. Απλοϊκά. Όσο απλοϊκός είναι κι ο τρόπος που βλέπουμε να προσπαθούν οι περισσότεροι ν’ αντιμετωπίσουν και να εξουδετερώσουν τον υποθετικό τους εχθρό, που τον φαντάζονται να καραδοκεί σε κάποια γωνία το πέρασμά τους, μ’ ένα σακούλι, γεμάτο ρυτίδες και λευκά μαλλιά, στο χέρι. Αξίζει να τους ιδούμε.
 
Υπάρχουν, εν πρώτοις, οι εκατομμυριούχοι των βιωμάτων, που με απανωτές περιπέτειες, ταξίδια, γάμους, επιχειρήσεις, δολοπλοκίες, μυστικές συμφωνίες και τα παρόμοια ζητούν να τον γεμίσουν, να τον στουμπώσουν σε τέτοιο σημείο, που κυριολεκτικά να μη βρίσκει τρόπο να υποδηλώσει την παρουσία του• να ‘ναι σαν να μην αφορά τουλάχιστον τη δική τους περίπτωση.

Στο άλλο άκρο υπάρχουν οι μοναχικές υπάρξεις, οι ασκητές, οι στυλίτες στο είδος τους, που του αρνούνται την τροφή κι αισθάνονται ότι έτσι του έχουν αφαιρέσει κάθε υπόσταση• ότι ζούνε χωρίς να υπάγονται στους δικούς τους νόμους. Τέλος, υπάρχουμε κι εμείς, οι άλλοι, που βαυκαλιζόμαστε προς στιγμήν με την ιδέα ότι εάν δεν υπήρχε ο χρόνος θα μπορούσαμε να ‘μαστε οι αιώνιοι νεόνυμφοι μιας άγνωστου ταυτότητας ευτυχίας. Ύστερα, το βάζουμε κάτω, και κάνουμε πως δεν καταλαβαίνουμε.

Κανείς μας δεν έδειξε την πρόθεση να τον κτυπήσει στο αδύνατο σημείο του, που είναι η συμβατική του υπόσταση, αυτή που εμείς οι ίδιοι του προσδώσαμε απλώς για να διευκολύνει τις καθημερινές μας συναλλαγές. Μας τρομάζει το ποσοστό της αυθαίρετης σκέψης που απαιτείται για να σπάσουμε το φράγμα του κοινώς νοείν και ν’ αντιληφθούμε ότι τα κομμάτια της ζωής που προσκτάται και συμπαρασύρει στην ευθύγραμμη πορεία του ο χρόνος είναι δυνατόν να νοούνται ως ανεξάρτητα, ν’ αρμόζονται από διαφορετικές πλευρές και να σχηματίζουν μιαν άλλου είδους αλληλουχία, εξίσου αν όχι και περισσότερο έγκυρη, από την άποψη ότι προβάλλει ανάγλυφη την ονειρική φύση της ζωής μας και την κατακυρώνει.

(Ο. Ελύτης, Εν λευκώ, Ίκαρος)

<<Ο χρόνος είναι γρήγορος ίσκιος πουλιών
Τα μάτια μου ορθάνοιχτα μες στις εικόνες του>>

Melting Watch, 1954 by Salvador Dali
Ο χρόνος
Αλ­λά­ζει κοί­τη ο χρό­νος
Και γυ­μνούς από έγνοια επί­γεια
Σ’ άλ­λα νο­ή­μα­τα μας οδη­γεί
(Προ­σα­να­το­λι­σμοί,«Ωρί­ων β΄»

Το  μονόγραμμα
Κι είναι ο χρόνος μιά μεγάλη εκκλησία, μ' ακούς.
Όπου κάποτε οι φιγούρες.
Των Αγίων Βγάζουν δάκρυ αληθινό, μ' ακούς;

Εκείνο που δε γίνεται
Ίσια ναι πάει ο χρόνος αλλ' ο έρωτας κάθετα
και ή κόβονται στα δύο ή που δεν απαντήθηκαν ποτέ...